janani suraksha yojan: रेषेखालील (BPL) कुटुंबातील गर्भवती महिलांसाठी केंद्र सरकारची ‘जननी सुरक्षा योजना’ (JSY) एक मोठा आधार बनली आहे. राष्ट्रीय आरोग्य अभियानांतर्गत राबवली जाणारी ही योजना, ग्रामीण आणि शहरी भागातील मातांना सुरक्षित प्रसूतीचा अनुभव मिळवून देत आहे, ज्यामुळे मातृत्वाची भीती दूर होऊन आरोग्याविषयी जागरूकता वाढली आहे.
जननी सुरक्षा योजना: एक क्रांतीकारक बदल
२००५ मध्ये सुरू झालेली ही योजना तेव्हापासून कोट्यवधी महिलांसाठी वरदान ठरली आहे. विशेषतः गरीब आणि वंचित घटकातील, म्हणजेच दारिद्र्यरेषेखालील (BPL) तसेच अनुसूचित जाती-जमातींतील महिलांना प्रसूतीसाठी येणाऱ्या खर्चाचा भार कमी करण्यासाठी ही योजना अत्यंत प्रभावी ठरली आहे.
केंद्रीय आरोग्य मंत्रालयाच्या आकडेवारीनुसार, या योजनेमुळे ग्रामीण भागातील संस्थात्मक प्रसूतीचे प्रमाण ४०% वरून ८५% पर्यंत वाढले आहे. याचा अर्थ, पूर्वी घरी होणाऱ्या प्रसूती आता आरोग्य केंद्रात सुरक्षितपणे होत आहेत, ज्यामुळे माता आणि बालमृत्यूचे प्रमाण कमी होण्यास मोठी मदत झाली आहे.
योजनेचा लाभ घेण्यासाठी पात्रता आणि मिळणारी मदत
जननी सुरक्षा योजनेचा लाभ घेण्यासाठी गर्भवती महिलेला काही अटी पूर्ण कराव्या लागतात:
- ती भारताची नागरिक असावी.
- तिचे वय किमान १९ वर्षे पूर्ण असावे.
- ती BPL (दारिद्र्यरेषेखालील) यादीत समाविष्ट असावी.
या योजनेअंतर्गत पात्र लाभार्थी महिलेला तिच्या बँक खात्यात थेट आर्थिक मदत मिळते:
- ग्रामीण भागात प्रसूती झाल्यास: ₹१,४००/-
- शहरी भागात प्रसूती झाल्यास: ₹१,०००/-
याशिवाय, महिलेने सरकारी किंवा मान्यताप्राप्त आरोग्य संस्थेत प्रसूती करणे आवश्यक आहे. प्रसूतीच्या वेळी मदत करणाऱ्या आशा कार्यकर्ती किंवा आरोग्य सेविकेलाही प्रोत्साहनपर मानधन दिले जाते, ज्यामुळे त्यांना प्रोत्साहन मिळते.
अधिक माहितीसाठी सरकारी वेबसाईट:
केवळ आर्थिक मदतच नव्हे, तर आरोग्य सेवांचा समावेश
जननी सुरक्षा योजना केवळ पैसे देण्यापुरती मर्यादित नाही, तर ती एका व्यापक आरोग्य संरक्षणाचे कवच प्रदान करते. यामध्ये प्रसूतीपूर्वीच्या तपासण्या, गर्भवती महिलेला लोह गोळ्या पुरवणे, आवश्यक लसीकरण, आणि प्रसूतीनंतर बाळ व मातेच्या आरोग्याची तपासणी यांचा समावेश आहे.
पुण्यातील एका ग्रामीण आरोग्य केंद्राच्या डॉ. शीतल पाटील यांच्या मते, “पूर्वी महिला दवाखान्यात जाण्यास घाबरत असत. पण आता सरकार मदत करत असल्यामुळे त्यांच्या मनात सुरक्षिततेची भावना निर्माण झाली आहे. यामुळे दवाखान्यातील प्रसूतीचे प्रमाण प्रचंड वाढले आहे.”
मातृत्वाचा सन्मान आणि सुरक्षित भविष्याची ग्वाही
या योजनेमुळे मातांचे आरोग्य सुधारले आहेच, शिवाय कुटुंबांमध्येही आरोग्याविषयीची जागरूकता वाढली आहे. जळगावमधील एक लाभार्थी, २४ वर्षीय नंदिनी वाघमारे सांगतात, “माझ्या पहिल्या मुलाचा जन्म घरीच झाला होता. पण दुसऱ्यांदा आशा ताईंनी जननी सुरक्षा योजनेबद्दल माहिती दिली आणि हॉस्पिटलमध्ये माझी सुरक्षित प्रसूती झाली. या योजनेने माझा आणि माझ्या बाळाचा जीव वाचवला.”
जननी सुरक्षा योजना ही फक्त एक सरकारी योजना नसून, ग्रामीण भागातील मातांसाठी ती एक आधारस्तंभ बनली आहे. मातृत्वाचा सन्मान राखत, सुरक्षितता आणि आरोग्याची खात्री देणारी ही योजना भारताच्या भावी पिढ्यांचे आरोग्य मजबूत करण्याच्या दिशेने टाकलेले एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. भारताच्या प्रगतीसाठी मातांचे आरोग्य मजबूत असणे अत्यंत आवश्यक आहे, आणि जननी सुरक्षा योजना याच दिशेने एक योग्य आणि प्रभावी प्रयत्न करत आहे.
